De geschiedenis van het Open Document Format (ODF)

De documenten die we vandaag de dag maken, of het nu rapporten, spreadsheets of presentaties zijn, zijn essentieel voor communicatie, het delen en opslaan van kennis. Echter, het formaat waarin deze documenten worden opgeslagen, blijft vaak onopgemerkt. Hier komt het Open Document Format (ODF) om de hoek kijken. ODF is een technische standaard en een hulpmiddel dat ervoor zorgt dat documenten toegankelijk, bewerkbaar en bruikbaar blijven in de loop van de tijd, zonder gebonden te zijn aan een specifieke leverancier of product.

Een introductie

ODF werd in mei 2005 door OASIS goedgekeurd als een open standaard documentformaat en in mei 2006 door ISO/IEC. Het bestaat dus al meer dan 20 jaar. Ondanks dat er 20 jaar voorbij zijn gegaan, zijn de meeste gebruikers van productiviteitssoftware niet bekend met het formaat en gebruiken het daarom niet, aangezien het niet zo wijdverspreid is als zijn propriëtaire tegenhanger, Microsoft OOXML.

Dit betekent dat een enorm aantal documenten – gelijk aan meer dan 100 zettabytes aan gegevens in 2025 – onderhevig zijn aan de commerciële strategieën van één bedrijf en volledig buiten de controle van hun auteurs vallen. Deze auteurs kunnen zich plotseling in een situatie bevinden waarin ze hun eigen content niet meer kunnen beheren, tenzij ze specifieke software gebruiken.

Dit betekent ook dat de enorme rijkdom aan informatie in deze documenten niet bijdraagt aan de groei van collectieve intelligentie omdat ze beperkt zijn op het gebied van interoperabiliteit doordat ze gebonden zijn aan één specifieke, propriëtaire software.

Bovendien verhindert Microsoft’s geroemde achterwaartse compatibiliteit echte innovatie in documentformaten omdat de aanwezigheid van propriëtaire elementen uit oude binaire formaten, die niet in de ODF-standaard zijn opgenomen, documenten dwingt om te blijven werken met technologieën die al lang verouderd en onverenigbaar zijn met toekomstige ontwikkelingen.

Wat is ODF?

ODF is een open standaard voor het opslaan en uitwisselen van kantoordocumenten. Het omvat tekstbestanden (.odt), spreadsheets (.ods), presentaties (.odp) en andere soorten documenten, zoals tekeningen (.odg). Ontwikkeld door OASIS, een organisatie die gestructureerde informatiestandaarden promoot, werd het in 2006 goedgekeurd door ISO/IEC als de internationale standaard ISO/IEC 26300.

Eenvoudig gezegd is ODF een universele taal voor documenten, die ervoor zorgt dat ze gelezen en geschreven kunnen worden door elke compatibele software zonder gebruikers vast te leggen in één ecosysteem.

Om het belang van ODF te begrijpen, is het nuttig om te weten hoe propriëtaire formaten werken. Wanneer een document wordt opgeslagen in een Microsoft-formaat, zoals .docx, of een Apple-formaat, zoals .pages, is het vaak ontworpen om het beste te werken met de software van dat bedrijf. In de loop van de tijd kan dit problemen veroorzaken zoals beperkte compatibiliteit, vendor lock-in en het risico van veroudering als het propriëtaire formaat wordt verlaten of significant verandert, waardoor oudere documenten mogelijk onleesbaar worden.

ODF vermijdt deze problemen. Het is volledig open en gratis, wat betekent dat iedereen het kan implementeren in zijn software en gebruikers kunnen wisselen tussen tools zonder toegang tot hun bestanden te verliezen.

ODF is niet beperkt tot tekstdocumenten, maar omvat een breed scala aan kantoordocumenttypes, waaronder:

• .odt (OpenDocument Text) voor tekstdocumenten zoals rapporten, brieven en boeken
• .ods (OpenDocument Spreadsheet) voor gegevensanalyse, tabellen en financiële modellen
• .odp (OpenDocument Presentation) voor presentaties met visuele inhoud
• .odg (OpenDocument Graphics) voor diagrammen en vectorafbeeldingen, evenals documenten met tekst en afbeeldingen
• .odf (OpenFormula) voor formules gebruikt in ODS-spreadsheets

Elk van deze documenttypen is zo gestructureerd dat maximale compatibiliteit mogelijk is, terwijl opmaak en geavanceerde softwarefuncties behouden blijven.

Misvattingen over ODF

Er komen nog al wat hardnekkige misvattingen over ODF voor. We zullen de belangrijkste benoemen en tegelijkertijd ook ontkrachten.

Het is niet zo rijk aan functies als .docx of .xlsx

Onjuist. ODF ondersteunt complexe opmaak, stijlen, afbeeldingen, tabellen, grafieken, macro’s en meer. De functionaliteit is robuust en evolueert dankzij bijdragen van een wereldwijde gemeenschap van ontwikkelaars en gebruikers.

Niemand gebruikt ODF

Dit is ook onjuist. In feite gebruiken miljoenen gebruikers wereldwijd elke dag ODF-compatibele software. Alleen al LibreOffice heeft tientallen miljoenen actieve gebruikers wereldwijd.

Het werkt niet met mijn bestaande documenten

ODF-compatibele software, zoals LibreOffice, kan vele formaten openen, bewerken en exporteren, waaronder .docx en .xlsx. Overstappen op ODF is eenvoudig en je verliest geen toegang tot je bestaande bestanden.

Toekomst ODF

Het groeiende belang van digitale documenten in elke sector, waaronder onderwijs, openbaar bestuur en bedrijfsleven, zal onvermijdelijk invloed hebben op de adoptie van het ODF-formaat omdat gebruikers niet kunnen blijven werken met een formaat dat hen op alle fronten benadeelt. Bovendien groeit het aantal landen dat beleid aanneemt op basis van open standaarden en transparantie en controle over hun gegevens eist voortdurend, en dit kan op de lange termijn alleen maar leiden tot een verhoogde adoptie van ODF.

Documenten zouden eigendom moeten zijn van hun auteurs, niet van een softwareleverancier via het gebruikte bestandsformaat. ODF is de enige effectieve manier om de controle terug te krijgen en ervoor te zorgen dat gegevens open, toegankelijk en toekomstbestendig blijven. ODF belichaamt de principes van digitale vrijheid, samenwerking en eigenaarschap van gebruikers.